COVID-19 le Kristien Sakhuo Series 7
Series VII: “Covid-19 huna Kohran hmalak dân ding iem?”
-Upa (Dr.) Lalsiemlien Pulamte
Ei ram ṭhuoituin Covid-19 dona dingin22 March 2020 kha a ram pumpui Janta curfewdingina hung puong a. Chu zovah 25 March-a inṭanin ni 21 sûng ram pumpui inkhârkhip (nationwidelockdown) dingin an hung puong zom ta pei a, chu chu 3 May chen an hung keisei bok a. Janta curfew ni kha Pathienni a niha. Inkhawm hi Kristienhaiin tìena tlânga inthoka ei lo thaw hlaka’n leiin dân angin ei nei tah. Chun, insukhrat tuona ding le Pathienei chawibiek tlâng theina dinga hmangruo poimaw tak a ni bok a. Sabbath inser angaPathienni inser pawl ṭhenkhat khom um mei ei tih. Chuleiin,inkhârkhip dinga thupuong chun Kristien khawvelah ngaidân hrang hrang a’n piengtir a. Sorkârin hri inlêng hmangruoah hmangin Kristienhai a hnawchêp tum a nih tia ngaidân nei pawl eiuma. A ṭhenin, ‘Ieng tinam Kohran chun inkhawm bânsan thei ei ta?’tiin Heb.10:25-a inkhawm inthlada lo dinga infuina kha an ṭhangsan a. Kristien ṭhenkhat ruok chun Rom 13:1-7 le I Pet.2:13-17 thûhaibesanin rorêltuhai hi Pathien ruot an ni leiin kohraninan thu ei zawm hi ei thaw ding hrim a nih tiangaidân siem pawl khom ei um.
Heb.10:25-a chun “Ṭhenkhatin inkhawm thlada an chîng angin chîng ve naw inla, inkhawm taima dingin infuituo uor zuol sauh ei tiu” (DV) tiin a’n ziek a. Hi taka kohran ngirhmun le hri leia ei inkhârkhip ngirhmun a’n ang nawh. Hi taka hin chu kohran mipui ṭhenkhatin inkhawm inthlada an chîng chu bansana inkhawm taima dinga infui tuo dinga hril a. UK-a biekintam tak an khârna san chu biekin enkol thei khop kohran inkhawm ding an um tàk naw lei a nih. Tulaia biekin ei khar hi inkhawm ei inthlada leia ei khàr an naw a, a’n khawm ding ei tlawm tàk lei khom a ni bok naw a, hrilêng inkai le a’n darna ding vêngna leia khârkhip thupek zawmnain ei biekinhai ei khàr lem a nih. Baibulthu ei fepui dàn hi a buoi thlak thei khop el. Hi hin ei ramah Pathien thu ei lakdân le ei hrildân hai hi a’n khingbaizie a suk lang.Baibulchângin a hrilna san tak (context) ngaiven loinchâng khat/hni chauh la ngawiin dit tawk tawkin pulpit chumin ei sârmon thei tlata. Chuleiin,kum za chuong Kristien ei ni hnung khomhinringnaa ei detdo nawzie le Pathien thu ei hriet tawk nawzie hmu ding a la uma nih.
Rom 13:1-7 hin rorêltuhai chunga kohran mawphurna a mi hril hmu a. Rorêltu chu i ṭhatna dinga Pathien rongbawltu a ni si a tiin a mi hril. Sorkârin hripuia inthoka ei dam tlâng le ei invênghim theina dingin hmalak dân ding˗ a ram pumpui inkhârkhip ding (nationwide lockdown), mihriem ìnhnài lo ding (social distancing)le um/sie hrang ding (quarantine)thusuokhai a hung siem a. Ei Baibulah ei en chun hieng sorkâr ṭhang lak dânhai hi tienlai khan an lo thaw tah hlak a. Entirna dingin phâr chu khaw puo tieng an lo sie hrangin mi lai an inzêl ding an phal nawh. Mipui lai an lo hung ding khoma, ‘Phâr ka hung ie’ tiin mi hriet dingin an khêk hlak. Chuleiin,sorkârthaw dân hi a Kristiennawna a um naw bâkah rorêltu thu zawm dinga infui ei ni bok leiin hripuia inthok invêng dân ding sorkârthusuokhai hi kohranin ei zawm makmaw ding an nih. Amiruokchu, Baibulin ‘Mi tinin an chunga roreltuhai thu awi raw hai se’a ti ruok hin chu an thuhril taphot mit insìm puma awi vong el ding a tina chu ni kher naw nih. Entirna’n, ram pumpui inkhârkhip ding puong le inzoma thil dang thawsa ding an hril kha ngaituo sei met a ngai. A hun ruot bik hunah thlêng vuok rik le bati sit hai khan ieng tinam hri hi a hnotzam ding ti ruok chu ka ngaituona’n a phâk nawh. Hri sukbona dinga hrietna inthùk (medical science) lehinzomna an nei nêkhmanin sakhuona leh inzàwl an ni ring a um lem.
Khawvela kohran hrang hrang haiin tulaia Covid-19 hri lêng leia sorkâr thusuokah an lungril lo thlèk dân tlawmte hei thlir ei tih. Hri sukdar inlau leiin America-a Protestant kohran 93% chun an biekinhai an khâr a. Chu lai zing chun kohran ṭhenkhatin sakhuo zalênna ei nei an nawm tiin an biekin khâr nuom naw pawl an um a. Sakhuo zalênna hi mihai hri inkaitir phànaaa’n chang thei ding chu an ngaituo nuomnawh. Texas-a kohran pathum hailem chun mipui inkhawm khap hin a ram dân a kal (unconstitutional) tiin court-ah hêkna an siem hiel a. Police-ininkhawm khapna sorkâr dân bawsetupastor pulpitah an va man pawl khom an um. Brazil-a kohranhai chun an ram President-in fak le dawn a ngaituoleia ram khârkhip ṭul nawa a ngai chu thlopchuong lovin an biekinhai an khâr a. Kohran ṭhuoituhai chun Covid-19 vêngna dinga sorkâr thusuok hin kan Kristien ringna leh a’n kal naw a, kan ringna a chawisàng lem hman hman a nih tiin an hril.
Sorkâr thu awi lo kohranin poi an tawkzie thu tlawmtein hei suk lang ei tih. Ei hriet seng tah angin,South Korea le France-a hai Covid-19 hri a’n dar nasatna san pakhat chu kohran hai an inkhawmlèi a nih.Washington state-a khom hlapawl inchûknaa inthok hri an dar suok a, chun Georgia-a mithi vuinaaṭhanghai inthokinan dar bok a nih. Hri sukdartua intum thei kohranhai hin Kristien testimawni an nei ṭha naw khop el. Mî dem an hlaw nasa awm de!
Khawvel hmun hrang hranga kohranhaiin Covid-19 hrilêng leia hma an lo lak dân hei tarlang zung zung ei tih. Kohran ṭhenkhat chun an umna vêngbukah naute enkol dinga inpe dâm, thuomhnaw thon vêl dàm, tar chau tahai fak le dawn mamaw list siem pêka, inchaw dinga bazar va kai pèk ti dâm, a tlasam sungkuohai chawlkâr khat dai ding fak pèk dâm, tarhai ta dinga bufun siem le va pêk dàm, sie hranga um damnawhai fak ding siem pêk dàm, bu sem dinga ṭhangpui dâm, dân kengkawtu policehai fak ding le an chawlhmun ding lo buotsai pèk dâm, motora fak ding tola kotthlêra sem dâm, ‘mania insie hranghai’ kan ṭhangpui thei cheu tia card-ah hming le phone number zieka the dar annaw leh mi dâk thingrem-ah lo sie dâm le kong dang danga rongbawlna an nei thuhai hmu ding tam deu a um.
Voisuna eini laia Covid-19 hripui inlêng dân hai, sorkârin inkhârkhip thupek a’n suo hai le damdawi inenkolna tienga hma an lak dân hai ei ngaituo chun a chunga mi thaw dân ei tarlang ang takin thaw thei kher naw mani. Sienkhom, ei thawthei tawk chu um ngèi a tih. Ei inkawlhai medical front-linea um le hri leia damdawi-ina umhai an lo um chun an nauhai le sungkuo danghai lo ngaivena an mamaw lo phùhrùk pèk le Pathien thua lo hnem dâm ei thaw thei zawng ni mei a tih.
Ṭongṭaina hi kohranin Pathien a’n biekpawpui theina hmangruo poimaw tak a nih. Tulai huna lem hin chu ṭongṭaina hi kohranin a’n thlada ding an nawh. Ka artikul ziek, “Covid-19 hri inlêng huna ringtuhaiin ei ṭongṭai pèk dinghai”-a khan kohranin ei ṭongṭai pek dinghai ka lo târlang tah. Hripui chauh ṭongṭaina sabjeka hmangin kohranin ṭongṭaina prokram ei buotsai ta’m? Kohran le ringtu mimal ṭongṭaina hin kohran, sungkuo le mimal bàng ṭhiek sien la khawvel pumpui huop ni raw seh.
Hieng ang hun hi kohranin Pathien thu hrilna, abîkin sandamna thu hrilnahun remchang a nih. Christianity Today-in areport dân chun March thla sûng khan hi hripui leia mi maktaduoi tèl lungngaia hri chungchangahan ‘Google search’ chun Kristien rongbawltu tam tak hai leh an hung inzom (connect) fuk hlau el a, tam tak ringtuah hung inlet an um. Billy Graham Evangelistic Association-in coronavirus le ṭitna chungchânga ṭong paruka website an honghaia chun chawlkâr 4 hmasatak sungin mi 1,73,000-in chu website chu an luta, mi 10,000-in Krista ta dinga thutlûkna an siem thu an suk lang. Online-a rongbawlna kot lien tak a’n hong a nih. Internet le social media hrang hrang hmanga Pathien rongbawlna hun ṭha tak a nih. Hieng huna ding hi lo ni rawi naw ni’m, information technology hmusuok dingin Pathienin mihriemhai thiemna a lo pèk hih. Khawvel histawria la um ngâi dêr lo, khawvel kil tawp chena Chanchin Ṭha hril dinga Tirsuokna Ropui (Great Commission) ei suk puitling theina hun remchang um sun a ni el naw ding maw?
Covid-19 hin damnawna le thina chauh a’n tlun naw a, fak le dawna harsatna khom a’n tlun sa a nih. Chu harsatna chu tu hin ei hmu ṭan tah. Inkhârkhip sûng hin, abikin ni tina inhlawfahai, private sectora sin thawhai chungah harsatna a tlung zing tah. Sinthawhai hlaw hmu ta lo, an sina inthok bàn tah, sin hmu lo hai kuomah ṭam a tla zing an tah. Bufai inchawk ding um zing siin poisa a um naw leiin ṭam a tla a nih. Ṭam tlakna hai hi hmelhriet lo an ni naw a, ei unauhai ngèi ngêi, ei kohrana membar hai an nih. Rethei le phingṭam hai inrûm ri hre thei dingin kohran na var sien nuom a um. Thuv. 21:13-a chun ‘Mi retheihai khèk ri ngaithâtu chu, a khêk ve pha leh ngaithà ni vêng a tih’ tiin a’n ziek a. Kohranin anni chu ei ensan thei ding am?
Heb. 13:16-a chun “Thil ṭha thaw le inṭhangpui tuo hi thlathlam naw ro; chu chu Pathien lawmzawng hlanbiekna a ni si a” tiin a lo hril a. II Korinth bung 9 lem kha chu somdawlna thilpêk thua kohran infuinaa sip a nih. Korinth kohran hai khan Jerusalem kohrana retheihai an ṭhangpui khom ei hmuh. Ei unauhai somdawlnaa inthokin kohran tlânse thei naw mei nih. Chu ding chun kohranin membarhaia inthok thawlawm ei dawl dàm, sawma-pakhata inthoka pêk dâm, thoktuhai ni khat hlaw hlêp thlâk pek dàm a hung ṭul el thei. Chun, kohran membarhai laia a khawsa thei deu haiin a retheihai inhlaw theina sin ei siem pek thei chun thil ṭha tak nîng a tih. Ei in hluotuhai inhluo man ei ngaidam thei chun Pathien rongbawlna a tling phâk ngèi ka ring. Retheihai an harsat sûnga an buthlêng ding lo siem pèk dàm Pathien ngaiah rim inhnik kai phâk ngèi a tih. Ei Pathien thu awi hin taksa ram le thlarau ram a hol phàk vê vè ding a nih. A hnung ei zui, Isu Krista khomin hnuoia rong a bawl sûng khan thlarau ram thu a khèkpui zing laiin mitdel, phâr, kebâi, zeng, nuhmei thipût, khawhri soisak, damnaw chi dang dang, mipui phìngṭam le mithi hai chen an taksa mamawhai a pêk hlak a ni kha.
Delhi tlânga khom sorkâr thoktuhai chun PM Relief Fund-ah kan ni khat hlaw sèng chu kan hei deng khawm a. Sienkhom hi sum hi ei mi-le-sáhai kutah a tlung phâk ring a um nawh. Chuleiin, Delhi Hmar Welfare Association chun DHWA Covid-19 Relief Cell indinin a membar le Hmar
Christian Fellowship Delhi membar haia inthokin thawlawm a dawl a, 26/4/2020 chen khan Cheng nuoi li chuong hmu a nih. Chu taka chun DHWA le HCFD khoma an chanpuolin somdawlna an pèk vêvè. April 10-13 sûng khan somdawlna (bufai, dâl le têl) mimal/sûngkuo 192 kuomah lo inhlan an tah. Tuhin mimal/sûngkuo 350 kuomah an thla khat fak khop ding sèng sem lai zing a nih. Covid-19 hrilêng kakhàwk a nasa èm leiin somdawlna sin sunzom pei ṭul meia tih. Inṭum taka hlaw (regular income) nei ta phot hai hi ei inhnemna tak an ni tàk leiin anni’n thawlawm an hung thaw le kan ni khat hlaw sèng bèk kan la thaw khawm a ngai hmèl ie.
Black Death hri inlêng laia damnaw le thi ṭep ṭep tah hai laia Martin Luther rongbawlna ṭhuoitu Baibul chàng, “Chuongchun, mi felhai chun, ‘Ieng tik khan am phîngṭamin kan hmu chea bu kan pèk che? … tiin la don an tih. Laltak chun, ‘Thu dik ka hril cheu hi, hieng ka unauhai laia chîn tak pakhat chunga in thaw chu ka chunga inthaw a nih’ tiin la don a tih” (Mat. 25:37-40) hih somdawlna sin thaw dinga kohranhai mi’n fuitu ni ve sien nuom a va um de!